Resmin üzerine gelip sağ tıklayınız ve oynat/çal kısmını seçiniz
Güneş Sistemi'nin Üyeleri - Küçük Cisimler / Asteroitler
Gezegen
ya da cüce gezegen olmayan ve Güneş’in çevresinde dolanan öteki gökcisimlerine
“Güneş Sisteminin Küçük Cisimleri” deniyor. Bu gökcisimleri, çok büyük oranda
küçük gezegenlerden yani asteroitlerden ve Neptün’ün ötesinde bulunan çok
sayıda görece küçük gökcisimlerinden ve kuyrukluyıldızlardan oluşuyor.
Küçük Gezegenler (Asteroitler)
Kayalık yapıya sahip olan asteroitler, çapları yaklaşık 1000 km’ye kadar
çıkabilen gezegenlere göre küçük gökcisimleri. Bu gökcisimlerinin büyük bölümü,
Mars ile Jüpiter’in arasında bulunan asteroit kuşağı içinde, Güneş’in etrafında
dolanırlar.
Bu gökcisimlerinin, bir zamanlar burada bulunan bir gezegenin parçalanmasıyla,
ya da buradaki maddenin Jüpiter’in güçlü kütleçekimi nedeniyle hiçbir zaman gezegen
oluşturamadığı ve buradaki ilkel maddeden artakalanların küçük gezegenleri
oluşturduğu düşünülüyor.
Jüpiter olmasaydı, bu bölgede dairesel yörüngelerde dolanan madde, zamanla bir
araya gelerek bir gezegen oluşturabilecekti. Jüpiter’in, güçlü kütleçekimiyle
bu bölgedeki cisimlerin yörüngelerinde bozulmalara yol açtı. Yörüngeleri
birbirinden az da olsa farklı basıklıkta olan küçük cisimler, birleşmek için
fazla hızlı çarpışıyorlardı. Bu nedenle, hiçbir zaman hepsi bir araya gelerek
bütün bir gezegen oluşturamadılar.
Zamanla, buradaki maddenin çok büyük çoğunluğu Jüpiter tarafından
uzaklaştırıldı. Sonuçta, günümüze, bir zamanlar oluşmaya fırsat bulamayan bir
gezegenin yapı taşlarından küçük bir bölümü kaldı. Bilinen tüm asteroitleri bir
araya toplayabilseydik, ortaya çıkan cismin çapı, Ay’ınkinin yarısından daha
küçük olurdu.
Asteroitlerin oluşumunda ve şekillenmesinde çarpışmaların rolü büyük.
Gözlemler, bazı büyük asteroitlerin çarpışmalar sonucunda parçalandığını
gösteriyor. Bunu, "aile" adı verilen asteroit grupları doğruluyor.
Asteroit aileleri, bir zamanlar çarpışma geçirerek parçalanan, ancak
birbirlerinden çok uzaklaşacak şekilde dağılmayan asteroitlerden oluşuyor.
Bunlardan en ünlüleri, 235 parçadan oluşan Themis ailesi, 326 parçadan oluşan
Eros ailesi ve 400 parçadan oluşan Kronis ailesi. Bunlar dışında, Güneş ve
Jüpiter’in kütleçekiminin birbirini dengelediği Jüpiter’in L4 ve L5 Lagrange
noktalarında da bilinen yüzlerce asteroit var. Bunlara "Troyalılar"
deniyor.
Kuyrukluyıldızlar
Kuyrukluyıldızların, Güneş Sistemi’nin oluşumu ve hammaddesi hakkında önemli
bilgiler taşıyan zaman kapsülleri olduklarını söyleyebiliriz. Güneş Sistemi’yle
aynı zamanda, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce oluşmuş oldukları ve Güneş’e çok
uzak oldukları için, Güneş ve gezegenlerin hammaddesi, bu göktaşlarının içinde
bozulmadan korunuyorlar. Bir kuyrukluyıldız, Güneş’e yaklaştığında, yüzeyindeki
donmuş gazlar buharlaşmaya, aynı zamanda toz taneleri de serbest kalmaya
başlar. Bu gaz ve tozun güneş rüzgârıyla itilmesiyle kuyruk oluşur.
Bu gökcisimleri normalde, iki farklı yörüngede dolanıyorlar. Bu yörüngelerin
biri, Neptün’ün ötesinde yer alan Kuiper Kuşağı. Burada, çok sayıda kuyrukluyıldız,
bir kuşak halinde dolanıyorlar.
Oort Bulutu denen ve çok daha uzakta, küresel olarak Güneş Sistemi’ni
çevreleyen bölgede çok daha fazla kuyrukluyıldız olduğu düşünülüyor. Bu
gökcisimleri, normalde buradaki yörüngelerinde dolanıyorlar.
Özellikle Oort bulutunda bulunan kuyrukluyıldızlar, Güneş ışınlarının çok zayıf
kaldığı bu bölgede milyarlarca yıl bozulmadan kalıyorlar. Çeşitli etkenlerle,
yörüngeleri basık hale gelmiş olan kuyrukluyıldızlar, Güneş Sistemi’nin
içlerine kadar gelebiliyorlar. Bu gökcisimleri, çeşitli etkenlerle,
yörüngelerinden ayrıldıklarında, sistemin içlerine doğru uzanan elips biçimli
yörüngelere yerleşebilirler.
Meteoroidler
Meteoroidler, bazısı kuyrukluyıldızlar ve asteroitlerden kopan küçük taş ve
demir parçalarıdır. Bu cisimlerin büyüklüğü, bir toz parçasının büyüklüğünden,
birkaç metre çapa kadar değişir.
Eğer bir meteoroid atmosfere girerse, sürtünme nedeniyle ısınır ve yanar. Bu
sırada, gökyüzünde, bir doğrultuda hızla kayıp kaybolan bir parlama görülür.
Buna, meteor ya da akanyıldız denir. Meteor yağmurları, Dünya bir
kuyrukluyıldızın yörüngesine bıraktığı toz parçalarından oluşan kuşağın içinden
geçtiğinde oluşur. Meteorların çoğu atmosferde yanarken, bazısı, yeryüzüne
ulaşabilecek kadar büyük olabilir. Yeryüzüne düşen bu meteorlara, göktaşı
deniyor.