Mitoz Bölünme (Aynı Hücreler Oluşturan
Bölünme)
Bütün
canlılarda 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülen ve bir hücreden iki hücre
oluşturan bölünme şekline mitoz
bölünme denir.
Mitoz Bölünmenin Özellikleri
1- Bütün canlılarda görülür.
2- 2n kromozomlu vücut hücrelerinde görülür.
3- 2n kromozomlu bir hücreden 2n kromozomlu iki hücre oluşur.
4- Bölünme sonucu oluşan iki hücre aynı kalıtsal bilgiye (DNA’ya) sahiptir ve
birbirinin tıpa tıp aynısıdır.
5- Yaşam boyu devam eder. (Zigotun oluşumundan, ölüme kadar devam eder).
6- Bölünme sonucu oluşan hücrelerin kromozom sayısı değişmez, sabit kalır.
7- Tek hücrelilerde çoğalmayı, çok hücrelilerde büyümeyi, gelişmeyi, yıpranan
dokuların onarılmasını ve ölen hücrelerin yerine yenilerinin yapılmasını
sağlar.
8- Tür içinde çeşitlilik oluşturmadan (kalıtsal özellikleri değiştirmeden)
türün devamını sağlar.
9- Mitoz bölünme başlamadan önce hücre bölünmeye hazırlık dönemi (interfaz)
geçirir.
10- Çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplzma bölünmesi (sitokinez) olarak
iki aşamada gerçekleşir.
Mitoz
Bölünmenin Aşamaları
Mitoz bölünme, çekirdek bölünmesi ve sitoplzma bölünmesi olarak iki aşamada
gerçekleşir. Hücre bölünmeye başlamadan önce bölünmeye hazırlık dönemi geçirir.
Bu döneme interfaz denir. İnterfaz dönemi, mitoz bölünmenin sathalarından
değildir.
İnterfaz
Bölünmeye hazırlık dönemidir ve hücre bölünmeye başlamadan önce (iki mitoz
bölünme arasında) gerçekleşir. İnterfaz, mitoz bölünmenin sathalarından
değildir. İnterfaz döneminde;
1- Hücre büyür ve bölünme büyüklüğüne ulaşır.
2- Hücredeki kalıtsal madde iki katına çıkar, DNA yani kromozomlar kendini
eşler, bir kromozomdan iki(kardeş = homolog)
kromatit oluşur.
3- Yaşamsal faaliyetler hızlanır. (ATP, mRNA, tRNA, rRNA,
protein sentezi gibi).
4- Sentrozom kendini eşleyerek sentriolleri oluşturur. (Sentrioller kendini
eşler).
A- Çekirdek Bölünmesi (Karyokinez):
Hücredeki kalıtsal yapının (DNA’nın) ikiye ayrılmasını sağlayan bölünmedir.
Çekirdek bölünmesi profaz, metafaz, anafaz, telofaz olmak üzere dört safhada
(bölümde=dönemde) gerçekleşir.
1-Profaz:
1- Kromatin iplikler kısalıp
kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
2- Sentrioller zıt kutuplara çekilir ve aralarında iğ iplikleri oluşur.
3- Kromozomlar (iki kromatitli yapı) boyuna bölünerek
kardeş (Homolog) kromatitleri oluşturur. 4- Kromatitler birbirlerine bağlanır.
Kromatitlerin birbirlerine bağlandığı noktaya sentromer denir.
5- Çekirdek zarı ve çekirdekçik erimeye başlar (kaybolur).
2-Metafaz: 1- Kromozomlar, sentromerlerinden iğ
ipliklerine tutunur
ve hücrenin ekvator düzlemine dizilirler.
2- Kromozomların sentromerleri ikiye bölünür ve
kromatitler birbirlerinden tamamen ayrılır.
3- Ayrılan kromatitler sentromerlerinden iğ ipliklerine tutunur.
4- Erimeye başlayan çekirdek zarı ve çekirdekçik kaybolur.
3-Anafaz: 1-
İğ iplikleri kısalır ve ayrılan (homolog=eş) kromatitler zıt kutuplara çekilir.
2- Zıt kutuplara çekilen kardeş kromatitlere kromozomlar denir.
3- Kardeş kromatitler (kromozomlar) kutuplara ulaştığı anda
anafaz tamamlanır.
4-Telofaz: 1- Zıt kutuplara çekilen kromozomlar
(kromatitler) incelip uzayarak kromatin iplikleri oluşturur.
2- İğ iplikleri kaybolur.
3- Çekirdek zarı ve çekirdekçik oluşur.
4- Çekirdek bölünmesi tamamlanır ve aynı kalıtsal bilgiye
sahip iki çekirdek oluşur.
5- Sitoplzma bölünmesi başlar.
6- Profazın tam tersi şeklinde gerçekleşir.
B- Sitopalzma Bölünmesi (Sitokinez)
Sitoplzmanın ikiye ayrılmasını sağlayan bölünmedir. Çekirdek bölünmesi
telofazda tamamlandıktan sonra sitoplzma bölünmesi başlar.
Çekirdek bölünmesi bitki ve hayvan hücrelerinde aynı şekilde gerçekleşirken
sitoplzma bölünmesi farklı şekilde gerçekleşir.
Hayvan hücrelerinde, sitoplzma bölünmesi boğumlanma ile gerçekleşir. Çekirdek
bölünmesinin anafaz evresinde hücre boğumlanmaya başlar, telofaz sonunda ise
boğumlanma tamamlanınca sitoplzma bölünmesi tamamlanmış olur.
Bitki hücrelerinde sitoplzma bölünmesi orta lamel oluşması sayesinde gerçekleşir. Çekirdek bölünmesinin
telofaz safhası sonunda hücrenin orta kısmında orta lamel oluşur, orta lamel
kenarlara doğru uzar ve sitoplzma bölünmesi gerçekleşir. Sitoplzma bölünmesi
sonucu hücre zarı ve hücre çeperi oluşur. (Orta lamel kalınlaşır, iki yanında
hücre duvarı ve hücre zarı oluşur).
NOT : 1-
Mitoz bölünme sonucu hücre sayısı artar, kromozom sayısı sabit kalır.
2- Mitoz bölünme zigotun oluşumu ile başlar ve ölüme kadar devam eder.
3- Mitoz bölünmede çekirdek bölünmesinden sonra sitoplzma
bölünmesi gerçekleşmezse çok çekirdekli hücreler oluşur. Çizgili kas hücreleri
çok çekirdekli hücre lerdir.
4- Mitoz bölünme sonucu oluşan hücreler ancak belli olgunluğa (bölünebilme
büyüklüğüne) ulaştıktan sonra tekrar mitoz bölünme gerçekleştirebilirler.
5- Mitoz bölünme sonucu oluşacak hücre sayısı 2 üzeri n formülü ile bulunur. Bu
formülde n, bölünme sayısıdır. Mitoz bölünme, eşeysiz üremenin temelini
oluşturur. 6-
İnsanlarda mitoz bölünme farklı hızlarda gerçekleşir. yaş ilerledikce hız
yavaşlar.
7-
Bitki ve hayvan hücrelerinde mitoz bölünmenin üç önemli farklılığı vardır. Bunlar; a-
Bitki hücrelerinde sitoplazma bölünmesi orta lamel oluşumu ile, hayvan
hücrelerinde ise boğumlanma ile gerçekleşir. b-
Hayvan hücrelerinde iğ ipliklerinin oluşmasnı sentrioller, bitki hücrelerinde
ise kutup başlıkları saplar. (Kutup başlıkları, sitoplazmadaki proteinlerden
oluşur). c-
Hayvan hücrelerinde sentrozom eşlemesi görülürken bitki hücrelerinde görülmez.